Iedere
Nederlander zegt het zo: ‘ik sla jou’. Maar wie het in gebarentaal mag
zeggen, doet: ‘ik’ ‘jou’ ‘sla’. Het is vrijwel onmogelijk het anders te
doen. Deze tweede, ook voor veel andere talen ongewone volgorde blijkt
de meest fundamentele te zijn als mensen woordloos een actie-met-lijdend-voorwerp uitbeelden.
Dit ontdekte een team onder leiding van de Amerikaanse psycholoog Susan Goldin-Meadow. Ook de Nijmeegse
taalkundige Asli Özyürek is betrokken bij het onderzoek, dat volgende week verschijnt in het tijdschrift Proceedings of the National Academy of Sciences. De basisvolgorde ‘ik jou sla’ is in ongeveer de helft van alle talen de standaard; de anderen, waaronder het Nederlands hebben ‘ik sla jou’.
Meadow vermoedt dat de volgorde ‘subject-object-actie’ de natuurlijke volgorde is waarin het brein gebeurtenissen voorstelt. Ze stelt twee regels voor. Deelnemers (ik, jij) komen vóór de actie (slaan). Verder moet het object van actie zo dicht mogelijk bij de actie staan. Hoewel deze regels als cognitieve regels kunnen gelden, zijn ze ook goed te zien als taalkundige bouwstenen van een universele grammatica zoals de taalonderzoeker Noam Chomsky heeft voorgesteld.
Belangrijk is dat Goldin-Meadow heeft vastgesteld dat de volgorde ‘subject-object-actie’ niet alleen in communicatieve handelingen voorkomt. Want ze liet sprekers van vier verschillende talen niet alleen acties uitbeelden met gebaren, maar ook met tekeningen op transparanten die ze op elkaar moesten stapelen zonder dat er iemand meekeek. Ook deze stapelvolgorde kwam in hoge mate overheen met de volgorde ‘subject-object-actie’ (ik jou sla). De verschillende standaardvolgordes van de moedertalen (Engels, Spaans, Turks of Chinees) hadden helemaal geen invloed.
Dat in de helft van de talen toch de andere volgorde standaard is, verklaart Goldin-Meadow uit factoren die óók van invloed kunnen zijn op de volgorde: semantische helderheid, retorische interessantheid en efficiënte productie. In spontaan ontstane talen (zoals ‘illegale’ doventalen) is de volgorde altijd ‘subject-object-actie’.
Bron: AnnieS
